Dánarbú – leiðir og valkostir eftir andlát

Þegar einstaklingur fellur frá þarf að ganga frá því sem hann lætur eftir sig, bæði eignum og skuldum. Þetta heildarsafn kallast dánarbú. Ferlið getur verið einfalt í sumum tilvikum en flóknara í öðrum, og ræðst mikið af fjölskylduaðstæðum, skuldastöðu og því hvort maki er eftir lifandi. Markmiðið er að ljúka búinu á réttan hátt og ákveða hvaða leið hentar best.

Ef ekki er farið í óskiptu bú, eða ef maki er ekki til staðar, þarf að skipta dánarbúinu. Í grunninn eru tvær leiðir í boði: opinber skipti eða einkaskipti. Val á milli þeirra fer fyrst og fremst eftir skuldastöðu búsins og vilja erfingja til að axla ábyrgð.

Ef hinn látni átti hjúskaparmaka er algengt að sá eftirlifandi óski eftir að sitja í óskiptu búi. Það þýðir að búinu er ekki skipt strax og makinn heldur áfram að ráða yfir eignum og fjármálum eins og áður, fram að því að hann gengur í hjúskap aftur eða fellur frá. Þessi leið veitir ákveðinn stöðugleika og gerir makanum kleift að halda áfram daglegu lífi án þess að þurfa að ráðast í formleg skipti strax. Séu til börn úr fyrra sambandi þarf þó samþykki þeirra til að heimila óskipta búsetu nema tiltekið hafi verið í erfðaskrá að eftirlifandi maki geti setið í óskiptu búi. Makinn ber áfram ábyrgð á skuldbindingum búsins og þarf að fara varlega í öllum fjármálalegum ákvörðunum á meðan búið er óskipt.

Ef ekki er farið í óskiptu bú, eða ef maki er ekki til staðar, þarf að skipta búinu. Í grunninn eru tvær leiðir í boði: opinber skipti eða einkaskipti. Val á milli þeirra fer fyrst og fremst eftir skuldastöðu búsins og vilja erfingja til að axla ábyrgð.

Við opinber skipti er tekin ákvörðun um að skipa skiptastjóra, oftast lögmann, sem sér alfarið um málið. Hann kortleggur allar skuldir og eignir, leitar upplýsinga frá kröfuhöfum og greiðir skuldir eftir því sem kostur er. Ef nauðsyn krefur selur hann eignir til að mæta kröfum. Þetta ferli hentar einkum ef búið er skuldsett eða ef erfingjar vilja ekki taka við skuldbindingum. Kosturinn er að enginn erfingi ber persónulega ábyrgð á skuldum og faglegur aðili sér um alla verkþætti.

Einkaskipti eru öðrum megin valkosturinn og felast í því að erfingjar taka sjálfir við búinu í heild, bæði eignum og skuldum. Þetta hentar þegar búið er í lagi, engin óvissa ríkir og erfingjar eru sammála um framhaldið. Þá bera þeir ábyrgð á að greiða skuldir búsins og ganga frá skiptingu sín á milli. Þar sem ábyrgðin flyst til erfingja beint er mikilvægt að full viss sé um að búið sé í jákvæðri stöðu áður en slík ákvörðun er tekin.

Ef búið er skuldsett er yfirleitt ljóst að erfingjar kjósa fremur opinber skipti. Með því sleppa þeir við að taka yfir skuldir sem geta verið verulegar og skiptastjóri annast að selja eignir og greiða það sem hægt er. Það útilokar að einhver sitji uppi með óvæntar fjárhagslegar byrðar.

Það er mikilvægt að þekkja þessar leiðir því frágangur dánarbús hefur áhrif á fjölskyldu, fjárhag og framtíðaráætlanir. Þegar fólk veit hvað stendur til boða, hvaða réttindi það hefur og hvað hver leið þýðir í reynd er auðveldara að taka skynsamlegar ákvarðanir og koma í veg fyrir ágreining.

Að lokum má segja að ferlið getur verið misflókið en reglurnar eru skýrar. Hjúskaparmaki getur setið í óskiptu búi, erfingjar geta tekið búið að sér eða hægt er að skipa skiptastjóra þegar þörf er á. Best er að velja þá leið sem gefur fjölskyldunni sem mestan stöðugleika og sem best endurspeglar fjárhagsstöðu búsins. Ef óvissa er um réttindi eða skyldur er skynsamlegt að leita ráðgjafar.