Réttindi og ábyrgð eftirlifandi maka í óskiptu búi

Þegar maki ákveður að sitja í óskiptu búi eftir andlát hins, fær hann yfirráð yfir öllum eignum og skuldum búsins. Þetta fyrirkomulag er hugsað til að skapa ró og stöðugleika á erfiðum tíma, svo eftirlifandi maki þurfi ekki strax að ganga í formleg skipti með erfingjum. Með þessari heimild fylgir þó bæði frelsi og ábyrgð.

Eftirlifandi maki má almennt ráðstafa eignum búsins eins og þörf krefur. Hann má selja eignir, færa til fjármagn og nota peninga búsins til framfærslu og daglegra útgjalda, enda er það forsenda þess að hann geti haldið áfram eðlilegu lífi. Hann getur einnig gefið gjafir eða styrki, svo fremi sem þeir eru hóflegir og í samræmi við það sem eðlilegt væri miðað við efnahag búsins. Lögin miða við að makinn geti lifað áfram af þeim eignum sem voru sameiginlegar og tekið ákvarðanir sem eru skynsamlegar og réttlætanlegar í ljósi aðstæðna.

Það sem makinn má hins vegar ekki er að ganga óhóflega á eignir búsins eða ráðstafa þeim á þann hátt sem gæti talist ósanngjarn gagnvart erfingjum. Gjafir sem eru mjög háar, sala eigna á ívilnandi kjörum til annarra eða annars konar ráðstafanir sem hafa það að markmiði – eða að áhrifum – að minnka verðmæti búsins verulega, geta verið dregnar í efa. Ef slíkar ákvarðanir eru taldar óhæfilegar geta erfingjar krafist þess að þær verði endurskoðaðar. Þá þarf að skoða hvort makinn hafi áttað sig á því að hann sat í óskiptu búi og hvort ráðstöfunin var í samræmi við eðlilega fjárhagslega hegðun.

Kjarni reglanna er því að tryggja rétt erfingja án þess að skerða lífsgæði eða sjálfstæði eftirlifandi maka. Hugmyndin er ekki að búa til stranga eða íþyngjandi umgjörð, heldur að halda jafnvægi milli þarfa þess sem eftir lifir og réttinda þeirra sem síðar erfa.

Óskipta búið er þannig traust sem byggir á sanngirni, heilindum og ábyrgri fjármálastjórn, þar sem báðir aðilar eiga hagsmuna að gæta – bæði nú og til framtíðar.